Disclaimer. 1. Justitie is veel meer dan het strafrecht. 2. Dag in dag uit zijn er ontelbare actoren binnen het justitiële systeem die de democratische rechtsstaat gestalte geven. Al deze actoren verdienen ons volste vertrouwen. Ze moeten worden gesteund en aangemoedigd. En vooral: ze moeten de krachten bundelen, over alle denkbare grenzen heen.

De nieuwe collaboratie

Ja, er is zeker een alternatief. Zwijgen, de schouders ophalen, naar de andere kant kijken, hopen dat de storm morgen gaat liggen, en zo de boel verder laten afglijden. En ja, chaos is op zich interessant en er zijn er die daar belang bij zouden hebben. Maar chaos is levensgevaarlijk. Het zal zijn: “Pakken wat ge kunt pakken, en afmaken wie er in de weg zit.” Intussen zouden we moeten weten dat wat we ons niet kunnen inbeelden (coronacrisis, energiecrisis, PFAS-crisis, de inval in Oekraïne, Gaza, Trump, …) toch mogelijk is en realiteit kan worden. Of dacht u misschien dat we aan het einde van dat treurige rijtje gekomen waren?

Dàt alternatief, van zwijgzaam opportunisme, van bewust gebrek aan betrokkenheid (omdat het de business of de carrière zou kunnen schaden), van schuw de kop in het zand steken en trachten te ademen uit je achterwerk; dàt alternatief is de Nieuwe Collaboratie. Een laffe alliantie met de grootste vijanden van deze tijd: Passiviteit, Nihilisme en Apathie.

Wie niet bereid is zichzelf enigszins te riskeren, laadt de volgende generaties op met bakken kleverige, giftige en stinkende drek.

Alzo sprak de magistraat

Dat is wat magistraten vandaag doen. Zich riskeren. Ze spreken zich uit. Ja, onhandig. Wat chaotisch. Niet georganiseerd. Maar wel authentiek

En dat is wat magistraten vandaag doen. Zich riskeren. Ze spreken zich uit. Ja, onhandig. Wat chaotisch. Niet georganiseerd. Maar wel authentiek. Men is dat niet gewoon: dat magistraten zich zo expliciet uitspreken. Dat magistraten écht activistisch worden [1], daar schrikt men een beetje van.

Het is zover gekomen omdat het gewoonweg niet meer gaat, en omdat er eind 2024 ergens in Brussel een barst in de dijk van zwijgzaamheid is geslagen.

Jarenlang hebben magistraten moeten werken in omstandigheden die niet te rijmen vallen met het belang van hun maatschappelijke taak. Jarenlang is Justitie verwaarloosd. En neen, magistraten zijn niet perfect en ook binnen de magistratuur is er ruimte voor groei en ontwikkeling, maar de verwaarlozing van Justitie is in de eerste plaats een plichtsverzuim van de overheid t.a.v. de burger, het volk, de mensen, kinderen, jongeren, volwassenen, ouderen, t.a.v. slachtoffers én t.a.v. daders, t.a.v. ondernemers en rechtspersonen en tot slot ook t.a.v. de magistraten zelf.

En na een jarenlang gedwongen stilzwijgen kunnen magistraten nu niet anders dan zich uit te spreken. Zwijgzaamheid is onhoudbaar geworden.

De pijnlijke realiteit is dat de eventuele afname van het vertrouwen in Justitie terecht is; Hoe kan men vertrouwen op een systeem waar rechters hun wettelijke taak niet kunnen uitvoeren

Magistraten worden teruggepakt wegens een hoger dan gemiddeld pensioen, hun acties worden gepolariseerd tegenover de mensenrechten van de gevangenen, er is onbegrip en men vreest dat het vertrouwen in Justitie verder afneemt. Die kritiek leidt echter af van de essentie en dient bewust of onbewust een andere agenda.

De pijnlijke realiteit is dat de eventuele afname van het vertrouwen in Justitie terecht is. Hoe kan men immers vertrouwen op een systeem waar rechters hun wettelijke taak niet kunnen uitvoeren, waar wettelijk en gemotiveerd uitgesproken straffen niet kunnen worden uitgevoerd, en waar gevangenen in Belgische gevangenissen dag in dag uit te lijden hebben onder de systematische schending van hun meest wezenlijke rechten?

Dat terechte wantrouwen in Justitie heeft echter niets te maken met rechters die zich vandaag uitspreken, maar alles met de treurige realiteit van verwaarlozing die de Belgische Justitie vandaag vertoont.

Hoe absurd is het bovendien dat je je voor een onbetaalde factuur tot de rechter moet wenden, maar dat Justitie zelf haar facturen (van tolken, van deskundigen, van transporteurs…) jarenlang straffeloos niet betaalt? Hoe schizoïde is het dat de Belgische Staat er prat op gaat de toegang tot Justitie via een systeem van pro-Deoadvocaten mogelijk te maken voor alle sociale klassen, en tegelijk die advocaten systematisch te weinig en te laat betaalt? Ook van een minder bipolair beleid zou men knettergek worden.

Nakende dijkbreuk en groeiend besef van straffeloosheid

We lezen het, we weten het, we zien het, maar we zijn er nog niet voldoende van doordrongen dat de onhoudbaarheid in de Belgische gevangenissen geen af te bakenen of te verdringen probleem is. De combinatie van de systematische schending (door de overheid)[2] van mensenrechten van veroordeelde gevangenen enerzijds en anderzijds de onmogelijkheid om uitgesproken straffen uit te voeren, riskeert de dijk echt te doen breken. De dijk die velen er vandaag nog van weerhoudt te stelen, op te lichten, te beschadigen, te verkrachten en te vermoorden. Iemand heeft ons opgezadeld met de graag herhaalde illusie dat de meeste mensen zouden deugen.[3] De realiteit is dat de meeste mensen alleen maar deugen tot ze dat niet meer doen. Het steeds groeiend besef van straffeloosheid maakt ons allemaal systematisch kwetsbaarder. We zullen de relatieve veiligheid die we vandaag genieten pas ten volle waarderen op de dag dat we in elkaar worden geslagen (zonder zinnige reden) en we de dader daags nadien zorgeloos fluitend zien staan aanschuiven bij de bakker – zonder dat iemand daartegen iets onderneemt.

De Defensie-paradox

Justitie moet het vandaag financieel stellen met een belachelijke habbekrats. Het grote geld gaat naar Defensie. En ja, Defensie is een kerntaak en ja, Defensie is ook jarenlang verwaarloosd. Maar de verhoudingen zijn zoek.

Magistraten staan niet tegenover gevangenen. Ze voeren dezelfde strijd: die om erkenning, om correctheid, om wettelijkheid

Maar er is meer. Wat valt er straks nog te verdedigen als de democratische rechtsstaat verder afkalft? Het gevaar van Trump en Poetin is dat ze zo ver heen zijn en de grens van de democratie zo zwaar hebben overschreden dat we de vergelijking met hen denken nog even te kunnen doorstaan. Maar Trump en Poetin zijn geen maatstaf van democratische rechtsstaat, ze zijn er het tegendeel van.
Hoe gek, hoe dom is het om onze grenzen te willen verdedigen maar niet te koesteren wat we binnen die grenzen écht te verdedigen hebben: onze vrijheid. Hoe vreemd is het om acute, reële, zichtbare noden in Justitie niet te ledigen, maar alles in te zetten op mogelijke, hypothetische, eventuele scenario’s in verband met Defensie – en daarvoor buitenproportioneel veel middelen voor vrij te maken?

Eendracht maakt macht

Magistraten staan niet tegenover gevangenen. Ze voeren dezelfde strijd: die om erkenning, om correctheid, om wettelijkheid.

De realiteit is dat magistraten niet georganiseerd zijn in (politieke) partijen. Ze hebben weinig of geen ervaring met media, met marketing, met communicatie, met beïnvloeding, met strategie. Ze hebben dat – in tegenstelling tot politici – in principe ook niet nodig. Magistraten hengelen niet naar populariteit en ze hoeven dat ook niet te doen. Maar die kracht is in tijden van opstand(ing) een beperking. Daar komt bij dat magistraten misschien niet altijd even loyaal zijn aan elkaar. Hun situaties en posities zijn vaak ook volstrekt onvergelijkbaar. Het zichzelf riskeren ligt bovendien ver buiten hun comfortzone. Maar toch. Toch zou het goed zijn dat ze zich verenigen, over hun grenzen en verschillen heen. Dat ze front vormen. Niet tegen iets of iemand, maar voor de democratische rechtsstaat. Maar dat volstaat nog niet.

Zij, wij, allen moeten de rangen sluiten en schouder aan schouder deze strijd aangaan. Ik weet ook niet meteen hoe of wat, maar wel dat het moet gebeuren

Alle actoren binnen Justitie (justitieassistenten, psychologen, magistraten, griffiers, gerechtsdeurwaarders, notarissen, advocaten, gerechtsdeskundigen, bodes, procureurs, gevangenisdirecteurs, cipiers, agenten, onderzoekers…) zitten in hetzelfde schuitje.

Zij, wij, allen moeten de rangen sluiten en schouder aan schouder deze strijd aangaan. Ik weet ook niet meteen hoe of wat, maar wel dat het moet gebeuren. Er is eenvoudigweg geen andere weg. Alleen als alle actoren binnen Justitie onwrikbaar de krachten bundelen, kunnen we redden wat er te redden valt – en meer. En alleen dan zal Defensie de zinvolle taak te vervullen hebben om een volwaardige democratische rechtsstaat te beschermen.

4 mei

Op 4 mei 2019….

Stijn Verbist

Lees hier andere stukken van Stijn Verbist.

Voetnoten

[1] In een arrest de wet toepassen, dat is geen activisme, dat is gewoon doen wat je als rechter te doen hebt.

[2] Wat wil je in het onderwijs normen en waarden doen aanleren als je als overheid zelf de meest essentiële regels aan je laars lapt? En dan nog de verantwoordelijkheid durven leggen bij scholen en leerkrachten.

[3]Dat de meeste mensen zouden deugen is goed verkochte kletskoek. Er ligt voor die stelling geen enkel wetenschappelijk bewijs voor. Wat betekent dat trouwens, “deugen”? Hoe mensen zich gedragen hangt gewoon af van de omstandigheden en van wat hun noden op dat ogenblik zijn.