​Een heel groot drugsproces, verplaatst van Brugge naar de vroegere NAVO-zetel, met veel veiligheidsmaatregelen, veel partijen en veel advocaten … een samenloop van ingrediënten die veel koelbloedigheid vergde van alle betrokkenen. Het geheel vloog al snel uit de bocht. Een vraag naar alle dossierstukken zette voor de rechtbank al een toon, hoewel het een normale vraag is: het is vanzelfsprekend van belang dat alle partijen over precies dezelfde overtuigingsstukken beschikken. Afsplitsingsvragen om de zaak van sommige gedaagden apart te behandelen werden, onaangekondigd, met een tussenvonnis afgewezen.

Terechtzitting met tumult

Bij de tweede zitting was het wellicht de bedoeling om, volgens het boekje, het strafproces te laten aanvangen met de vordering van de Procureur des Konings, en nadien het woord te verlenen aan de advocaten.

Het was nochtans iedereen opgevallen dat er, op deze aparte locatie, en in dit gebouw waar eerder het groot terrorismeproces doorging en die nu was ingericht voor dit proces, veel aandacht en plaats gegaan was naar de veiligheidsmaatregelen, maar niet naar passende werkplekken voor de advocaten. Het is dus normaal dat namens hen een vraag werd gesteld aan de voorzitter van de rechtbank. Die voert de politie van de terechtzitting, en is verantwoordelijk voor het goed verloop. Dat houdt ook verantwoordelijkheid in voor correcte werkomstandigheden in een proces met dikke dossiers en meerdere zittingsweken.

Hier liep het al fout en werd, volgens alle bronnen, de advocaat genegeerd door de voorzitter, die zonder meer herhaalde dat de Procureur het woord had. De advocaat reageerde en hernam zijn verzoek, waarop de voorzitter uitpakte met het zowel verrassend als extreem bevel aan de opgetrommelde politie om de advocaat manu militari uit de zittingzaal te verwijderen. De advocaat werd effectief door de politie naar de uitgang begeleid en al zijn confraters verlieten daarop onder luid protest de zittingzaal.

Uitzonderlijk incident

Het beroep op de politie en de verwijdering van een advocaat is zeer uitzonderlijk, zoniet uniek. Hoven en rechtbanken behandelen – uiteraard – geschillen: soms zijn de belangen groot, de aanwezigheid van sommige partijen kan een bepaalde zenuwachtigheid inspireren, en sommige magistraten worden als te streng en sommige advocaten als te lastig gezien.

Tja, dat hoort erbij, en komt samen in de rechtszaal. Het Openbaar Ministerie analyseert er het dossier en vordert voor elke verdachte de passende straf, de advocaten voeren de verdediging voor hun cliënt, en de rechtbank oordeelt.

In de regel kunnen magistraten en advocaten goed met die druk om, het hoort bij hun beroep. Magistraten moeten onafhankelijk en onpartijdig oordelen op basis van het dossier, en advocaten moeten hun cliënt onafhankelijk en partijdig verdedigen op basis van hun argumenten. Beide beroepen horen boven het gewoel te staan en boven de sentimenten in de samenleving, ook wanneer die hoog oplaaien.

Publiek vertrouwen

In de samenleving moeten hoven en rechtbanken vertrouwen wekken bij het publiek en ook bij verdachten die terechtstaan. Dat is de kern van de onpartijdigheid van magistraten: de afwezigheid van vooroordelen of vooringenomenheid. Ze moeten te allen tijde voldoende garanties bieden om elke gerechtvaardigde twijfel hierover uit te sluiten. Uitingen of een procesattitude die de indruk kunnen wekken van vijandigheid naar een procespartij (of haar advocaat) moeten ten allen tijde vermeden worden (vgl. EHRM, Olujić v. Croatia, 5 mei 2009, § 57 e.v.). Dat vergt een bepaalde terughoudendheid van magistraten om te voorkomen dat ze zelf het gezag en de onpartijdigheid van de rechterlijke macht lijken in het gedrang te brengen. Als hoeder van de goede rechtsbedeling, die een fundamentele waarde in de rechtsstaat is, moeten zij het vertrouwen van de burgers genieten – én verdienen – om haar taak naar behoren te kunnen vervullen. (vgl. EHRM, Grote Kamer, Baka v. Hungary, 23 juni 2016, §164).

Advocaten

Van advocaten mag en moet, uiteraard, evenzeer verwacht worden dat zij bijdragen tot degelijke rechtsbedeling, en alles in het werk stellen om het vertrouwen van het publiek in justitie te behouden. Ze hebben daarin een sleutelrol omdat ze in strafzaken de rechten van verdediging uitoefenen voor procespartijen (EHRM, Ottan v. Frankrijk, 19 april 2018, § 56).

Advocaten moeten hun cliënten met grote inzet en professionalisme verdedigen voor de rechtbank ongeacht de ernst van de aanklachten en de commotie die misdrijven in de samenleving opwekken. Dat is ook de kern van de rechtsstaat: dat enkel hoven en rechtbanken daarover oordelen, en dat de rechten van verdediging ten volle tot hun recht komen (EHRM, Bono v. France, 15 december 2015, § 46-47).

Wederzijds respect

Dat er een zekere spanning kan hangen in een rechtszaal is normaal. Zowel het Openbaar Ministerie als de rechtbank én de advocaten moeten dan bijdragen tot het correct verloop van de terechtzitting. Een goede werking van hoven en rechtbanken is niet mogelijk zonder dat hun werkrelaties gebaseerd zijn op wederzijds respect tussen de verschillende protagonisten in het rechtssysteem, met op de voorgrond de rechters en de advocaten. (EHRM, Grote Kamer, Morice v. France, 23 april 2015, §170).

… en de media?

Ook gerechtsjournalistiek draagt bij tot publieksvertrouwen in justitie, en dat mag, wanneer daar aanleiding toe is, uiteraard ook met kritiek op magistraten en advocaten.

De meeste gerechtsjournalisten slagen daar goed in, en zij vermijden om de weerzin die sommige misdrijven in de samenleving opwekken, over te brengen op de advocaten die de verdachten ervan bijstaan in hun rechten van verdediging.

Zo moeilijk is de rechtsstaat, die de rechten van verdediging huldigt, net zoals de persvrijheid van journalisten die op diezelfde beginselen berust. Scheldpartijen horen voor niemand: elke betrokkene hoort haar of zijn beroep verantwoordelijk en met waardigheid uit te oefenen. Dat is een soms moeilijke maar belangwekkende maatschappelijke opdracht: rechtspreken in deze woelige tijden en ten aanzien van misdrijven die grote maatschappelijke schade veroorzaken.

Daar horen geen incidenten bij, en elke betrokkene moet alles in het werk stellen om ze te vermijden.

Jo De Meester, Stafhouder Balie Antwerpen