​Het was een intrigerende kop op de voorpagina van De Tijd: “Advocaten bestoken rechtbanken met lange, dubieuze AI-betogen” (De Tijd, 11 oktober). Het artikel ging verder op de binnenpagina’s met een al even spraakmakende titel: “Justitie signaleert ‘bladzijdes vol kromme redeneringen’, met dank aan ChatGPT”. Wie met beide voeten in de praktijk staat, kan er niet omheen: artificiële intelligentie (AI) is aan een razendsnelle opmars bezig in de juridische wereld.

In het beste geval gebruiken advocaten Harvey, Copilot en ChatGPT als hulpmiddel, maar in een aantal gevallen gaat het verder dan dat. En toegegeven: bij sommige advocaten is dat een verbetering ten opzichte van de vroegere toestand.

Er wordt overal gewaarschuwd dat AI soms gevaarlijk hallucineert en dat het daarom goed – en zelfs noodzakelijk – is om correct te prompten, maar vooral om alles met een kritische blik na te kijken. Dat vergt uiteraard zelf ook enig inzicht in de materie. In de aanbeveling over het gebruik van AI stelt de Orde van Vlaamse Balies dat advocaten AI mogen gebruiken, maar dat zij het bestaan van de in het resultaat aangehaalde wetgeving, rechtsleer en rechtspraak moeten controleren. “De advocaat dient niet noodzakelijk elke door de AI-tool gemaakte redenering te kunnen toerekenen aan een welbepaalde bron, maar moet wel steeds kritisch zijn over de gebruikte argumentatie en het gegenereerde resultaat.” De advocaat mag dus spieken en leentjebuur spelen, maar moet toch nog weten wat hij of zij schrijft.

Intussen klagen de rechters over de lengte van de conclusies. Artificiële intelligentie helpt moeiteloos bij het uitbreiden van middelen, grieven en argumenten, soms volledig disproportioneel met de werkelijke inzet van de zaak. Al die rommel moet door de rechtbanken ook worden beantwoord, wat vaak aanleiding geeft tot nutteloze inzet van middelen. Sommigen pleiten er dan ook voor om, zoals dat nu in Nederland al opgang maakt, de omvang van de conclusies te beperken.

Ook in ons land groeit het aantal advocaten dat bewust en spontaan hun conclusies beperkt, in de hoop dat de rechtbanken ze grondiger zullen lezen. Het vergt soms durf – en onafhankelijkheid – om aan redactionele zelfbeheersing te doen. Steeds vaker gebeurt het dat een advocaat een ontwerp van conclusie aan zijn cliënt overmaakt met de vraag of deze opmerkingen heeft, waarna er enkele ogenblikken later een doorwrocht antwoord volgt met op het eerste gezicht bijzonder relevante opmerkingen. Dat blijkt bij nader inzien vaak juridische nonsens te zijn, maar wie als advocaat niet op zijn hoede is, krijgt ook al van zijn cliënt de wind van voren.

De Tijd citeert in dat verband Peter Callens, de voorzitter van de OVB, die wijst op de druk die soms uitgaat van cliënten. Cliënten zijn mondiger dan ooit. “Zij aanvaarden het niet als een advocaat bepaalde argumenten niet opwerpt, zelfs als die minder kans op slagen hebben. Er spelen dan mogelijke aansprakelijkheidsrisico’s voor de advocaat. Ook dat is een reden dat de conclusies alsmaar uitgebreider worden.”

Ook magistraten zullen wellicht steeds vaker artificiële intelligentie gebruiken, al worden ze daarbij niet door justitie ondersteund. Het zal dus, zoals vaak, enkel gebeuren wanneer de individuele rechter op eigen initiatief in het AI-bad springt, in de hoop dat hij niet in GDPR-issues of andere valkuilen terechtkomt.

Maar AI is overal. Soms stelt een snoodaard de vraag of deze wekelijkse blog wel écht uit het brein van een bevlogen advocaat komt, of niet eerder uit dat van een krachtige robot. Ik stelde volgende vraag aan ChatGPT: “Zou Hugo Lamon zijn wekelijkse blog op Jubel.be zelf schrijven, of krijgt hij hulp van artificiële intelligentie zoals ChatGPT?” Dat genereerde volgend antwoord:

“Ik heb geen bewijs kunnen vinden dat de wekelijkse column ‘LAMON op woensdag’ op Jubel.be wórdt geschreven door artificiële intelligentie zoals ChatGPT. Wat ik wél gezien heb: de columns zijn consistent geschreven in een persoonlijke stijl, met verwijzingen naar actuele gebeurtenissen, reflecties, juridische nuanceringen, etc. Hijzelf spreekt over het proces van schrijven in één column: hij laat ‘de ganse week alles op zich afkomen’ en gaat op dinsdagavond achter de laptop zitten om het stuk af te werken en uiterlijk op woensdag in te sturen. Dat suggereert dat hij zelf schrijft en het proces actief beheert. Conclusie: het lijkt waarschijnlijk dat Hugo Lamon zijn columns zelf schrijft, zonder dat er een openbare indicatie is dat hij AI gebruikt om ze in hoofdzaak te genereren.”

Het moge duidelijk zijn: artificiële intelligentie hallucineert niet altijd en kan soms een interessant hulpmiddel zijn. Maar er moet voldoende kritische menselijke massa blijven om iedereen wakker te houden.

​​​​​​​​​​Hugo Lamon

​Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.