In een onvoorspelbaar economisch klimaat, waar internationale handelstarieven plots kunnen wijzigen, worden bedrijven steeds vaker geconfronteerd met onverwachte prijsstijgingen. Gelukkig biedt het Belgische recht twee waardevolle juridische instrumenten om dergelijke risico’s op te vangen: de prijsherzieningsclausule en de imprevisieleer. In dit artikel lichten we beide mogelijkheden toe en tonen we hoe je ze strategisch inzet.

Wat is een prijsherzieningsclausule?

Proactieve bescherming in contracten met een prijsherzieningsclausule

Een prijsherzieningsclausule of prijsaanpassingsclausule is een contractueel beding dat toelaat om de overeengekomen prijs aan te passen (stijging of daling) op basis van objectieve economische parameters. Dit is vooral nuttig bij langlopende contracten, waar men moet kunnen anticiperen op toekomstige economisch gewijzigde omstandigheden.

Objectieve parameters zijn bijvoorbeeld:

• de officiële grondstoffenprijs zoals gepubliceerd door de FOD Economie
• de afzetprijsindex van Statbel.

De clausule moet ook duidelijk maken wanneer een prijsaanpassing mag gebeuren: op vaste tijdstippen (bv. jaarlijks) of wanneer de prijsstijging een bepaalde grens overschrijdt (bv. een stijging van meer dan 10%).

Let op: De prijs mag slechts ten belope van 80% stijgen of dalen, zoals bepaald door de wet. 20% van de prijs moet steeds vast blijven.

Automatische indexering, een koppeling van de prijs aan een index, is verboden, behalve in specifieke gevallen zoals huurovereenkomsten.

Voorbeeld van een prijsherzieningsclausule in de praktijk

Fabrikant X sluit een meerjarencontract met een klant om machines te leveren in verschillende vestigingen tegen een afgesproken prijs. De partijen voorzien dat bij een stijging van de officiële staalprijs met meer dan 8%, de prijs mag worden aangepast. Wanneer door een handelsconflict de staalprijs met 11% stijgt, kan fabrikant X de clausule inroepen en de hogere grondstofkosten doorrekenen aan de klant.

Wat is de imprevisieleer?

Wanneer onvoorziene omstandigheden de uitvoering bemoeilijken

De imprevisieleer kan toegepast worden wanneer onverwachte omstandigheden de uitvoering van een contract buitensporig bezwarend maken. Sinds de inwerkingtreding van het nieuwe verbintenissenrecht in 2023 is deze regeling wettelijk verankerd (artikel 5.74 BW).

Voorwaarden en toepassing

Als aan de wettelijke voorwaarden is voldaan en de toepassing van imprevisie niet contractueel is uitgesloten, heeft de schuldenaar het recht om zijn schuldeiser te vragen het contract te heronderhandelen. Partijen krijgen zo de kans hun afspraken af te stemmen op de onvoorzienbare omstandigheden met het oog op de duurzame verderzetting van hun contract.

Belangrijk: de schuldeiser hoeft hier niet op in te gaan. Het Burgerlijk Wetboek voorziet voor de schuldenaar enkel het recht om een heronderhandeling te vragen. Bij een afwijzing van het verzoek of het afspringen van de heronderhandelingen, kan de schuldeiser zich evenwel tot de rechter in kort geding wenden. De rechter kan zo het contract aanpassen of beëindigen, mits hij van oordeel is dat er toch aan de voorwaarden voor imprevisie is voldaan.

Voorbeeld: imprevisie door plotse invoerheffingen

Een Belgische meubelfabrikant sluit een contract met een verkoper voor de levering van 5.000 houten tafels tegen een afgesproken prijs. De fabrikant laat het hout invoeren uit de VS. Kort na contractsluiting voert Europa extra invoerheffingen in op Amerikaans hout. De fabrikant wordt dus, geheel onvoorzien, geconfronteerd met torenhoge kosten voor het invoeren van zijn grondstoffen. De fabrikant kan nu, via de imprevisieleer, aan de verkoper vragen om het contract te heronderhandelen.

Imprevisie vs. overmacht: wat is het verschil?

Een meer gekende juridische remedie voor plotse onvoorziene omstandigheden is overmacht. De drempel om je hierop te kunnen beroepen is echter hoger.

Bij overmacht is het door onvoorziene omstandigheden volledig onmogelijk geworden om de overeenkomst uit te voeren.

Bij imprevisie daarentegen is uitvoering nog steeds mogelijk, maar door onvoorziene omstandigheden is het onredelijk verzwaard. De uitvoering is niet onmogelijk, maar wel buitengewoon belastend geworden.

Conclusie: wat te doen bij plotse prijsstijgingen?

Bij onverwachte gebeurtenissen of sterk gewijzigde omstandigheden die impact hebben op je overeenkomst, is het belangrijk om snel en doordacht te handelen.

Analyseer daarom je contract en ga na wat er precies werd afgesproken:

• Staat er een prijsaanpassingsclausule in je contract? Dit kan toelaten om de prijs aan te passen wanneer bepaalde omstandigheden wijzigen.
• Werd de mogelijkheid tot imprevisie (onvoorzienbare omstandigheden) expliciet uitgesloten of net toegelaten? Dat maakt een groot verschil in wat je kan inroepen.

Wannes Gardin en Charlotte Humblet – Vandelanotte