U verwacht dat deze wekelijkse rubriek ook nu weer – en naar jaarlijkse gewoonte – aandacht besteedt aan de ‘Dag van de Rechtsstaat’. Die vond vorige week plaats in een tot de nok gevulde stadsschouwburg in Mechelen vol overtuigden en met ook nu weer gezaghebbende en inspirerende sprekers. De Standaard publiceerde ruime uittreksels uit de beklijvende toespraak van de historicus Ian Buruma (“Fatsoen in een onfatsoenlijke samenleving”, DS, 26 april).

Voor Buruma is Donald Trump hard bezig van de VS een onfatsoenlijke staat te maken, maar toch is het nog geen dictatuur. “Wat we nu zien, is anticiperende gehoorzaamheid.” Mediabedrijven, maar ook politici en zelfs advocatenkantoren gaan door de knieën om de meest extreme wensen van “de leider” te anticiperen en uit te voeren. Maar, zo merkt Buruma verder op, “ook hier zien we weer een gebruikelijke respons van burgers in een autoritaire staat: de verleiding om zich terug te trekken uit de polis, het politieke kabaal te negeren, het nieuws niet meer te willen lezen, kortom: de innerlijke immigratie. Innerlijke emigratie is begrijpelijk in een dictatuur – protest kan fatale gevolgen hebben – maar niet in een samenleving waarin men nog vrijuit kan spreken. Anticiperende gehoorzaamheid is in die omstandigheden niet fatsoenlijk.”

Dat moet ons alert houden. Daarom hier geen verdere aandacht aan al die bevlogen overwegingen, omdat de actualiteit gebiedt om het nogmaals te hebben over de oorlog tussen de staatsmachten. De anders zo bezadigde magistraten zijn verbolgen. Het begon met de nogal merkwaardige actie van de parketmagistraten en hun dreiging om 4.000 veroordeelden op te roepen om hun straf te gaan uitzitten in de mensonwaardig overbevolkte gevangenissen, gevolgd door de mededeling dat het parket in Brussel en Luik enkel nog selectief gaat vervolgen (met grote prioriteit voor corruptie bij hoge ambtenaren en politici), maar de acties gaan steeds verder. “Protest tegen regering en magistraten bereikt kookpunt,” kopte De Standaard (29 april) in vette letters op de voorpagina. Een politierechter uit Gent kreeg zijn tien minuten mediafaam in de tv-studio’s van Terzake omdat hij uit protest een ganse zitting had uitgesteld. Wat hem precies tegenzat, was niet duidelijk, maar hij wilde een signaal geven.

Intussen is het aantal mededelingen, opiniestukken en interviews niet meer bij te houden. Het is alvast duidelijk dat zelfs heel bekwame magistraten niet schitteren in beklijvende en wervende communicatie. Ze klagen over de chronische onderfinanciering, de vaak lamentabele toestand van de gerechtsgebouwen, het gevoel dat ze genegeerd worden door de politiek en – ook dat geven ze dan schoorvoetend toe – dat ze buitenproportioneel worden getroffen door de door de regering geplande pensioenhervorming. Wat bijzonder hard aankomt, is dat blijkbaar de regering de effecten van die maatregel niet had becijferd en dus geen rekening had gehouden met de specificiteit van de rechterlijke macht. Professor Ive Marx stelt in een scherp opiniestuk dat je “geen gigantische ongelijkheid nodig hebt om een land draaiende te houden, maar er zijn natuurlijk grenzen aan hoe weinig je hardwerkende, competente mensen kan betalen, hoe hoog je ze kan belasten en hoeveel pensioen je ze kan afpakken.” Het is volgens hem geen goede zet om magistraten te zien als “dikke kalkoenen die je à volonté kan pluimen.” De samenleving lijkt echter weinig empathie te vertonen, en populisten allerhande scoren met hun aanvallen op de magistraten als wereldvreemde geldwolven.

De toxische sfeer moet stoppen. De magistraten bereiken met hun acties dat het vertrouwen in justitie dag na dag nog verder afneemt. De politiek lijkt – in het beste geval – ondoordacht te handelen, maar sommigen zien er ook een sluipmoord in op de goede werking van de derde macht. De sfeer tussen de machten wordt alsmaar grimmiger.

Ian Buruma wees op de verantwoordelijkheid van de burgers om niet anticiperend te gehoorzamen. Vandaar deze oproep aan de verantwoordelijken van de drie staatsmachten: ga in de luwte aan tafel zitten, luister naar elkaar en zoek een nieuwe consensus. Aan al wie titels en hoedanigheden heeft, deze oproep: doe er nu iets mee. U dus, voorzitter van het federaal parlement. U, voorzitter van de Kamercommissie Justitie. U, voorzitter van de Hoge Raad voor de Justitie. U, voorzitter van de Adviesraad van de Magistratuur. U, voorzitter van het College van de Hoven en Rechtbanken. U, voorzitter van het College van de Procureurs. U, voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies en de Ordre des Barreaux Francophones et Germanophones. U, minister van Justitie. U, minister van Pensioenen. Waarop wachten jullie voor een Staten-Generaal van Justitie? Het is nog niet te laat.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.