De Belgische eerste minister tekende namens ons land een open brief van negen Europese regeringsleiders (op initiatief van de eerste ministers van Italië en Denemarken en ook ondertekend door deze van Oostenrijk, Tsjechië, Estland, Letland, Litouwen en Polen). Ze richten zich tot het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en vragen om de rechtspraak te herzien en meer mogelijkheden te geven aan de regeringen om veroordeelde vreemdelingen van zware gewelddaden en drugsgerelateerde feiten het land te kunnen uitzetten.

De brief begint met lippendienst aan de democratische waarden, waarbij de ondertekenaars hun diep geloof bevestigen voor de rechtstaat en de mensenrechten. Die boodschap wordt onmiddellijk gevolgd door de vaststelling dat wat vroeger juist was nu geen antwoord meer biedt op de uitdagingen van morgen. Ze willen meer mogelijkheden om buitenlandse criminelen het land te kunnen uitzetten. De oproep eindigt met de nederige mededeling dat het om een gevoelige boodschap gaat. Ze willen de democratie redden, maar zijn er zich van bewust dat ze het risico lopen van het tegendeel te worden beschuldigd. Toch beweren ze “in alle bescheidenheid” dat ze met die benadering op één lijn zitten met de meerderheid van de Europese burgers.

Dit weekend publiceerde De Standaard een opiniestuk van 15 hoogleraren publiek recht (“De menselijke waardigheid is geen obstakel voor welk migratiebeleid dan ook”, DS, 26 mei. De tekst verscheen ook in Le Soir). Zowat iedereen die de afgelopen jaren in België als jurist afstudeerde heeft dus van een van de ondertekenaars les gehad. Het zegt wat over de impact van het opiniestuk en het is alvast wat aan juristen op de universiteit wordt onderwezen. De grondrechten zoals ze vastgelegd zijn in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens worden getoetst door rechters en niet door politici. De negen ondertekenaars geven dus aan dat volgens hen die grondbeginselen niet meer gelden en stappen daarmee in de voetsporen van hun minder subtielere voorbeeld Donald Trump.

Het oordeel van de wetenschappers is scherp: “Het is volkomen aanvaardbaar dat staten in dialoog treden met het Europees Hof voor de Rechten van de mens en hun eventuele ontevredenheid uiten over de richting waarin de rechtspraak uitgaat. Niet aanvaardbaar is dat dat gebeurt op een manier die de onafhankelijkheid van het Hof in gevaar kan brengen, door te trachten de publieke opinie te beïnvloeden op basis van vertekende informatie”. De voorstelling van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens als een obstakel voor evenwichtige maatregelen (tegen ciminele buitenlanders) is volgens de professoren “dan ook pure desinformatie” die “de wrok jegens de Europese rechter voedt en zijn legitimiteit ondermijnt en daarmee de geloofwaardigheid van de mensenrechten zelf”.

Er kwam intussen al kritiek van de Raad van Europa (het orgaan dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft opgericht) zelf. “Het is niet onze taak om het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens te verzwakken, maar wel om het sterk en relevant te houden” stelde Alain Berse, de secretaris-generaal van de Raad van Europa. “Debat is gezond, maar het Hof politiseren is dat niet. In een rechtsstaat mag geen enkele rechterlijke macht politieke druk ondervinden. Instellingen die grondrechten beschermen, mogen niet buigen voor politieke cycli. Als ze dat wel doen, lopen we het risico dat de stabiliteit waarvoor ze zijn opgericht, wordt uitgehold”, zegt Alain Berset nog.

De open brief is een openlijke kritiek op de Europese rechters, op grond van misleidende informatie in een poging om de rechters te beïnvloeden en te destabiliseren. Het is verontrustend dat steeds vaker de rechters onder vuur worden genomen en politici moeiten hebben met de checks and balances die noodzakelijk zijn in een democratie.

Het begint met het al dan niet subtiel ondermijnen van het gezag van de rechters. Het nieuwe gidsland Amerika wijst de weg naar wat onvermijdelijk volgt: het beknotten van de advocatuur. Daarna volgt de aanval op de universiteiten waar het recht wordt gedoceerd. De confrontatie tussen Trump en de universiteit van Harvard is beklemmend, omdat het een aanval is op het vrije denken. En dan rest er nog het onderwerpen van de pers die over de lamentabele toestand van de rechtstaat wil berichten. Eigen nieuwskanalen (niet gehinderd door deontologie), fake news en alternative facts zijn dan de voorbode voor het einde van alle denken.

De open brief van negen Europese regeringsleiders is geen onschuldig faits divers. Verontwaardiging is hier dan ook gepast.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.