Wie zegt dat er in het zuiden van het land en in Vlaanderen andere gevoeligheden leven, trapt een open deur in. Dat is ook zo als het om de perceptie over justitie gaat.

Dit weekend publiceerde de krant La Libre Belgique een uitgebreid zomerinterview met Laurence Massart, de eerste voorzitter van het hof van beroep te Brussel (“Quand la justice s’efface, la barbarie entre dans notre société”, LLB, 26 juli). Deze Nederlandsonkundige topmagistraat van een tweetalig hof heeft, in tegenstelling tot hier in Vlaanderen, in Wallonië een goede pers. Ze windt er in het interview geen doekjes om: "Wij zijn geen fabriek die doperwten in blik stopt. Als dat wel zo was, zou ik veel meer personeel hebben: een HR-manager, een financieel directeur. Ik heb rechters – en niet genoeg. Van hen wordt verwacht dat ze steeds meer zaken behandelen. Alleen… als je net een verkrachting, een gijzeling en drie oplichtingszaken hebt gehad, met huilende slachtoffers… dan is dat mentaal erg zwaar. En niemand houdt daar rekening mee." De aangeklaagde toestanden zijn in Brussel niet anders dan in de rest van het land, zodat dit niet de aanzienlijke gerechtelijke achterstand in Brussel verklaart. De eerste voorzitter geeft de indruk dat waar er zonder gerechtelijke achterstand efficiënt wordt gewerkt, justitie werkt als een conservenfabriek waar vonnissen als erwten in blik worden gedropt. Dat slaat nergens op, maar allicht wilde de hoge magistraat enkel zeggen dat rechtspreken niet volgens efficiënte werkprocessen kan verlopen. Wie dat in Vlaanderen zegt, zou toch op een forse portie scepsis worden onthaald, maar in Vlaanderen blijft het windstil. Het lijkt alsof het nieuws is vanuit het buitenland.

De eerste voorzitter wijst er verder op dat de psychologische impact van het werk van magistraten “een onbekende factor” is. “Veel magistraten voelen zich niet goed, maar het blijft een taboeonderwerp. Ik maak me zorgen om sommigen van hen. Ik ben hun arts niet, noch hun babysitter of hun moeder. Ik ben korpschef en magistraat, maar het zijn wel mijn collega’s." Is dat een boodschap van de kanarie in de koolmijn die aankondigt dat er massale burn-outs op til zijn bij justitie? Daar ligt vooralsnog geen bewijs voor, maar er is ook niemand die hierop reageert. Dat is al even verontrustend als het nieuws zelf.

Wie dit weekend liever de Nederlandstalige kranten las, kon dan weer getuige zijn van een frontale aanval op de magistratuur van Mark Elchardus, de emeritus hoogleraar sociologie aan de VUB (“Is er een weg terug naar democratie? Een paar tekenen van hoop”, De Morgen, 26 juli). In zijn met vitriool gedrenkte pen trekt hij ten strijde tegen de vijanden van de democratie en richt hij zijn pijlen op de “juristrocratie". De “groeiende, arbitraire macht van rechters staat in de weg van doeltreffend beleid”. Het optreden van rechters “omschrijven als een verdediging van de rechtsstaat is volksverlakkerij”. Zo staat het er echt! En hij gaat verder: juristrocratie is voor hem een uiting van gebrek aan respect voor de kiezer en hij stelt zich de vraag of er nog een weg terug is naar de democratie (ja, zo staat het er ook). Een weg “naar wet en waarheid die macht breidelen, naar doeltreffend bestuur dat rekening houdt met de wensen van de meerderheid”. Hij ziet die voorlopig niet.

Een professor die rechters een gevaar voor de democratie noemt en een korpschef die waarschuwt dat de magistratuur een vat vol psychische problemen is: het zijn niet bepaald hoopgevende signalen.
Maar wacht even. De professor mag dan wel het einde van de democratie inluiden, hij mag die mening wel ongecensureerd ventileren. In landen waar enkel de wil van de meerderheid geldt en wat steeds vaker als een “illiberale” democratie wordt aangeduid, is die vrijheid niet gegarandeerd. De wereld kan via de tussenkomsten van Donald Trump zien wat er dan gebeurt met afwijkende meningen.

Iedereen is aan rust, bezinning en vakantie toe. De komende maanden wachten er nog grote uitdagingen. De hervormingsplannen van de regering lijken nog veel juridisch losse eindjes te hebben en waarover die vermeend psychisch labiele rechters zich allicht zullen moeten buigen. Ze zullen over veel veerkracht moeten beschikken om te blijven doen wat iedere rechtgeaarde aanhanger van de democratische rechtsstaat van hen verwacht: de burgers (ook en vooral de minderheden) beschermen tegen de overheid. Dat vergt een fitte en alerte magistratuur, want de wolven staan al klaar om wie voor die waarden opkomt als volksverlakkers te willen wegzetten, waar de rechters dan écht als doperwtjes in blik eindigen.

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.