​Het gerechtelijk jaar werd, naar jaarlijkse traditie, in gang getrokken met de plechtige openingszittingen bij het Hof van Cassatie en de vijf hoven van beroep. Traditioneel worden er dan, voornamelijk door de Procureurs-Generaal, beschouwingen gegeven over de werking van justitie.

Die ‘mercuriales’ waren vroeger doorwrochte juridische traktaten die voor de toehoorders onbegrijpelijk waren en waarvan zelfs de schriftelijke neerslag enkel voer was voor een beperkte schare specialisten. De magistraten hebben ingezien dat de buitenwereld dat toch wel wat wereldvreemd vond en daarmee ook de kans werd gemist om stil te staan bij wat de samenleving verwacht.

De Procureur-Generaal bij het Hof van Cassatie koos voor een gecombineerde aanpak. Er is enerzijds de uitgebreide tekst (de dag zelf reeds beschikbaar via sociale media, ook dat mag onderstreept worden) en een behapbare samenvatting die op de zitting werd uitgesproken en net als vorig jaar live online kon worden gevolgd (alleen heel jammer dat op het piekmoment er slechts 56 volgers waren, maar u kan nog uitgesteld kijken). De Procureur-Generaal had een duidelijke boodschap voor de magistraten zelf: ze moeten over hun eigen schaduw leren kijken. Hun essentiële onafhankelijkheid maakt dat ze in met niets of niemand rekening moeten houden in hun vonnissen of arresten en wat door de Procureur-Generaal werd omschreven als de “individuele ambachtelijke professionaliteit”. Dat volstaat echter niet meer, want naast deskundig toegepaste juridische kennis moet er “ook voldoende bewustzijn bestaan over de eigen rol in de rechtsstaat, over wat een goede beroepshouding inhoudt en welke professionele basiswaarden daarbij een rol spelen. Professionele kernvragen als ‘wat is rechtvaardigheid?’, ‘wat is respect? ‘, ‘wat wordt in een rechtsstaat van mij als medewerker van justitie verwacht?’ worden te vaak individueel, en aan de hand van het eigen subjectief referentiekader ingevuld”. Er is nood aan een en “loyale” omgang met wetgeving en recht en “dat veronderstelt aandacht voor de kwaliteit van de hele organisatie van justitie”. De Procureur-Generaal bedoelt dus eigenlijk dat magistraten zich niet als ongeleide projectielen moeten gedragen en oog moeten hebben voor de magistratuur als geheel.

De Eerste Voorzitter van datzelfde Hof maakte van de gelegenheid gebruik om stil te staan bij de grote wrevel binnen de magistratuur, wat voor de vakantie uitmondde in de “5 voor 12”-acties. De Eerste Voorzitter wees op de grote mobilisatie, maar was streng voor de enkele acties die de positie van rechtzoekenden hebben aangetast. In zijn analyse bleef hij – netjes in de twee landstalen- de magistraat die het conflict vermijdt en die voorzichtig wees op de eerste signalen van de dooi in de koele relaties met de andere staatsmachten. De minister van Justitie heeft werkgroepen opgericht, de Hoge Raad voor de Justitie heeft een dialoog op gang gebracht tussen de drie staatsmachten én een delegatie van de magistratuur werd ontvangen door de voorzitter van het Federaal parlement.

De Eerste voorzitter zag daar positieve signalen in, al benadrukte hij dat iedereen waakzaam moet blijven. Het lijkt er toch op dat de buit (voorlopig) bijzonder schraal is. De Procureur-Generaal van Antwerpen was explicieter en kondigde aan “luider dan ooit” te willen spreken. “We zetten in ons ressort de ‘5 voor 12’-acties met veel overtuiging verder” zo meldde hij. “Om de acties goed te kunnen voorbereiden en meer slagkracht te hebben, zullen we vanaf oktober elke maand actie voeren. (…) Onze eerste actie in oktober zal over de middelen van justitie gaan. De begrotingsbesprekingen in oktober zijn immers cruciaal op dat vlak. In november kaarten we het plaatsgebrek in de jeugdinstellingen, hulpverlening en gevangenis aan; Dit waait niet over tot we resultaat hebben”. De minister van Justitie is dus gewaarschuwd. In ons land is het ook een realiteit dat aan de andere kant van de taalgrens de gevoeligheden anders liggen, of toch minstens anders worden geformuleerd. Voor de Procureur-Generaal van Luik was Montesquieu zijn richtsnoer. “In de komende maanden moeten we onze koers aanhouden: de verdediging van de door Montesquieu geformuleerde principes, en een routekaart volgen: de politieke en academische wereld, de intellectuelen, het maatschappelijk middenveld en de media overtuigen van het belang, de urgentie en de actualiteit van de verdediging van deze grondbeginselen van onze democratische rechtsstaat”. Om dan, niet zonder enige hubris, te besluiten “In zo goed gezelschap als dat van onze collega Montesquieu, moeten we onszelf voorhouden dat we niet zonder overtuigingskracht zijn.” Er blijft dus een broeierig klimaat voortleven in de magistratuur. De door de hoge magistraten verklaarde gewapende vrede kan snel weer overslaan in een open conflict.

​​​​Hugo Lamon

​Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.