Het bestuurlijk toezicht op de lokale besturen is geen negatief gegeven cover

8 aug 2022 | Column

Het bestuurlijk toezicht op de lokale besturen is geen negatief gegeven

Recente vacatures

Advocaat
Ondernemingsrecht Vennootschapsrecht
3 - 7 jaar
Antwerpen Limburg Vlaams-Brabant Waals-Brabant
Advocaat
Ondernemingsrecht Vennootschapsrecht
0 - 3 jaar
Antwerpen Limburg Vlaams-Brabant Waals-Brabant
Advocaat
Douane
0 - 3 jaar
Antwerpen
Paralegal
Arbeidsrecht Vennootschapsrecht
0 - 3 jaar
Brussel
Advocaat
Arbeidsrecht
5 - 10 jaar
Brussel

Aankomende events

Opgelet: dit artikel werd gepubliceerd op 08/08/2022 en kan daardoor verouderde informatie bevatten.

Aan de term bestuurlijk toezicht wordt vaak een negatieve connotatie gegeven. De uitoefening van het toezicht zou volgens sommigen de autonomie van lokale besturen beperken. Uit mijn proefschrift blijkt dat dit niet het geval is. De impact van de uitoefening van het toezicht op de autonomie van de lokale besturen is volgens mij afhankelijk van de toets die wordt uitgeoefend door de toezichthoudende overheid. Die impact is volgens mij ook zeer beperkt. Ik licht hierna een aantal resultaten van mijn proefschrift toe.

(Gecontroleerde) autonome keuzes

Elke burger heeft de autonomie om bepaalde keuzes te maken (bv. op welke manier verplaats ik mij), maar is daarbij in veel gevallen gebonden door rechtsregels (bv. de verkeersregels). Wanneer de burger die regels niet naleeft, kan die daarvoor gesanctioneerd worden. Hetzelfde geldt voor de lokale besturen. De lokale besturen bezitten het recht en de mogelijkheid om onder eigen verantwoordelijkheid de gemeente te besturen en daarin keuzes te maken. Ze zijn daarbij wel gebonden door het juridisch kader.

De gemeentelijke autonomie biedt bijgevolg geen vrijbrief voor een lokaal bestuur om alles te regelen wat zij opportuun acht. De lokale besturen zijn verplicht om bij de uitoefening van hun autonomie de wet na te leven en het algemeen belang te respecteren. Als zij bij de uitoefening van hun autonomie de wet niet naleven of het algemeen belang schenden, dan kunnen lokale besturen daarvoor gesanctioneerd worden. Om de overeenstemming met de wet en het algemeen belang te verzekeren, zijn de besluiten en rechtshandelingen van lokale besturen onderworpen aan de uitoefening van het bestuurlijk toezicht. Dit bestuurlijk toezicht wordt uitgeoefend door de toezichthoudende overheid. Het bestuurlijk toezicht geldt dan als een tegengewicht voor de gemeentelijke autonomie. Het is de relatie tussen de gemeentelijke autonomie en de uitoefening van het algemeen bestuurlijk toezicht die ik in mijn proefschrift heb onderzocht.

De verschillende toetsen door de toezichthoudende overheid

De toezichthoudende overheid kan als scheidsrechter optreden tegen besluiten of handelingen van lokale besturen. Wanneer een besluit volgens haar in strijd is met de wet of het algemeen belang kan zij een opmerking meegeven of het besluit vernietigen. Een toets aan de wet is in principe een duidelijk verhaal (hoewel interpretatieverschillen niet uit te sluiten zijn). De toezichthoudende overheid zal nagaan of een besluit van een lokaal bestuur de wet schendt. In principe is dergelijke schending duidelijk vast te stellen en is daarover weinig discussie. De toezichthoudende overheid kan dan overgaan tot een vernietiging van een besluit, maar is daartoe niet verplicht.

Binnen de wettigheidstoets worden ook de algemene beginselen van behoorlijk bestuur betrokken. Dit zijn beginselen die aangeven op welke manier een overheid moet handelen. Dit is geen zwart-wit verhaal. De toezichthoudende overheid heeft een zekere beoordelingsruimte om na te gaan of een lokaal bestuur bij een bepaald besluit de algemene beginselen van behoorlijk bestuur heeft nageleefd. Te denken valt aan het beginsel van de formele motivering of het zorgvuldigheidsbeginsel. Wanneer is een besluit afdoende gemotiveerde of wanneer is een besluit zorgvuldig genomen? Daar kan iedereen wel eens een andere invulling aan geven. Bij de toets aan de algemeen beginselen kan de inperking van de autonomie al ruimer zijn dan bij een strikte wettigheidstoets.

Bijkomend kan de toezichthoudende overheid ook toetsen aan het algemeen belang (opportuniteitscontrole). Dat is een abstract begrip dat in de regelgeving (decreet over het lokaal bestuur) is ingevuld als “elk belang dat ruimer is dan het gemeentelijk belang”. Hier beschikt de toezichthoudende overheid over een ruimere beoordelingsruimte als bij de wettigheidscontrole. De opportuniteitscontrole biedt een instrument om een besluit, ook al zou dat niet in strijd zijn met ‘de wet’ toch te vernietigen. Uiteraard moet de toezichthoudende overheid dan wel concreet motiveren waarom zij van mening is dat het algemeen belang is geschonden.

De rol van de VAR (?)

De toezichthoudende overheid heeft geen volledige vrijbrief. Eerst en vooral is het zo dat lokale besturen per definitie, net als iedereen, de wet moeten naleven. Als zij dat niet doen, dan kunnen zij daarvoor gesanctioneerd worden. Daarnaast is er een ‘eenheid van toezicht’ vereist. Het toezicht is casuïstisch, maar er moet wel een zekere toezichtslijn bewaakt worden. Zoals eerder aangehaald heeft de toezichthoudende overheid een zekere beoordelingsruimte bij de invulling van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Toch is die beoordelingsruimte ook wel beperkt, aangezien de toezichthoudende overheid rekening moet houden met de invulling die in de rechtspraak en rechtsleer al eerder aan die beginselen is gegeven. Het is de minister van Binnenlands Bestuur die de eindverantwoordelijke is voor de uitoefening van het bestuurlijk toezicht. Hij kan op basis van de ministeriële verantwoordelijkheid ook ter verantwoording worden geroepen voor de uitoefening van het bestuurlijk toezicht.

Tot slot en niet onbelangrijk is er ook nog de mogelijkheid om de VAR in te roepen, in de figuur van de Raad van State. Als de toezichthoudende overheid een vernietigingsbesluit neemt, dan kan daartegen een beroep worden ingediend bij de Raad van State. De Raad van State zal dan nagaan of de toezichthoudende overheid haar functie als scheidsrechter correct heeft uitgeoefend. Er zijn met andere woorden wel een aantal waarborgen die de autonomie van het lokaal bestuur verzekeren bij de uitoefening van het algemeen bestuurlijk toezicht.

De toekomst van het bestuurlijk toezicht

Dit wil evenwel niet zeggen dat er geen verbeteringen mogelijk zouden zijn in het kader van het algemeen bestuurlijk toezicht. Zo zou er nog meer kunnen worden ingezet op overleg met en coaching van lokale besturen. Daarbij is inspiratie gevonden in de Nederlandse interventieladder die een verplicht overleg inschrijft tussen de toezichthoudende overheid en het lokaal bestuur wanneer die eerste het voornemen heeft een besluit te vernietigen. Op die manier kan het bestuur actief meedenken over een mogelijke oplossing. Daarnaast kan verder worden ingezet op het instrument van het lerend toezicht door onder andere relevante toezichtsbeslissingen te ontsluiten.

Interbestuurlijke loyauteit

Tot slot lanceer ik de idee van de ‘interbestuurlijke loyauteit’ als algemeen beginsel van behoorlijk bestuur. Dit is een aanbeveling die breder gaat dan enkel in het kader van het algemeen bestuurlijk toezicht. De interbestuurlijke loyauteit is een koepelbegrip en gaat onder meer om interactie met lokale besturen bij wijziging van regelgeving, over overgangsregelingen wanneer een bepaalde materie bij een lokaal bestuur wordt weggetrokken of neergelegd, over het decentraliseren van zowel taken als middelen aan lokale besturen en het introduceren van lerend toezicht.


Stef Keunen doctoreerde aan de UHasselt met het proefschrift De gemeentelijke autonomie in relatie met het bestuurlijk toezicht. In de tekst hierboven zet hij de krachtlijnen van zijn onderzoek uiteen.

Als u meer wil weten, dan kan u in het najaar terecht in de commerciële versie van zijn proefschrift dat wordt uitgegeven bij uitgeverij Die Keure.

Recente vacatures

Advocaat
Ondernemingsrecht Vennootschapsrecht
3 - 7 jaar
Antwerpen Limburg Vlaams-Brabant Waals-Brabant
Advocaat
Ondernemingsrecht Vennootschapsrecht
0 - 3 jaar
Antwerpen Limburg Vlaams-Brabant Waals-Brabant
Advocaat
Douane
0 - 3 jaar
Antwerpen
Paralegal
Arbeidsrecht Vennootschapsrecht
0 - 3 jaar
Brussel
Advocaat
Arbeidsrecht
5 - 10 jaar
Brussel

Aankomende events

Blijf op de hoogte

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

0 Reacties

0 reacties

Een reactie versturen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.