Het arrest van 30 november van het hof van beroep in Brussel in de ‘klimaatzaak’ kan hier niet onbesproken blijven. Toch is er in eerste instantie schroom, want is milieurecht niet iets voor hypergespecialiseerde bollebozen? Maar als ministers al na enkele uren weten dat het 160 pagina’s tellende arrest nergens op slaat en het Vlaams Gewest onmiddellijk cassatieberoep zal aantekenen, mag misschien ook een gewone jurist na lectuur ervan een korte beschouwing maken? En tussendoor: kan de betrokken minister even het adres doorgeven van de cassatieadvocaat die al op enkele uren tijd een cassatieadvies uit zijn of haar hoed heeft getoverd?

Er kwamen vele reacties, maar het opiniestuk van doctoraatsonderzoeker Jan-Baptist Lemaire (“Als rechter terughoudend zijn, hoe doe je dat?”, De Tijd, 4 december) liet het helderste licht schijnen over de problematiek. Vertrekkend vanuit de premisse dat de rechter niet aan politiek moet doen maar de wet toepassen, stelt hij zich de vraag hoe een rechter dat dan moet doen wanneer het recht bol staat van open normen. “We hebben het moeilijk met de beoordelingsvrijheid die inherent is aan wetstoepassing. We zijn bezorgd dat de rechter die vrijheid op een subjectieve wijze zal uitoefenen. We willen dat de rechter naar een objectieve invulling van het recht zoekt. Maar rechtspreken is niet hetzelfde als vogels spotten” stelt Lemaire terecht.

Het arrest van het hof van beroep is uitgebreid gemotiveerd. Er zijn ellenlange verwijzingen naar regionale, nationale, Europese en internationale engagementen en naar alarmistische wetenschappelijke studies. Blijkbaar hebben de procespartijen daar ook uitvoerig over geargumenteerd.

De vraag is of het uitblijven van doortastende klimaatmaatregelen strijdig is met artikel 2 EVRM (recht op leven) en met artikel 8 EVRM (recht op bescherming van het privéleven). Het hof van beroep stelt dat “het EVRM een levend instrument (is) dat moet worden geïnterpreteerd in het licht van de huidige omstandigheden, wat kan betekenen dat rekening moet worden gehouden met niet-bindende rechtsbronnen” (overweging 152, overigens met verwijzing naar rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens).

Het hof van beroep kent zichzelf een ruime beoordelingsbevoegdheid toe, waarover zeker een breed debat mag worden gevoerd

Het hof van beroep kent zichzelf een ruime beoordelingsbevoegdheid toe, waarover zeker een breed debat mag worden gevoerd (ook door anderen dat de hoger genoemde bollebozen), al is het hof niet over één nacht ijs gegaan en is de stelling van sommigen dat de rechters hiermee artikel 237 van het Strafwetboek overtreden (dat handelt over aanmatiging van macht door rechterlijke overheden) niet ernstig te nemen.

Overigens is het hof van beroep er zich van bewust dat de oefening delicaat is, en stelt o.m. in overweging 153: “er moet echter rekening mee gehouden worden dat (…) het subsidiariteitsbeginsel ook, en terecht, nauw verbonden is met de kwestie van de nationale democratische legitimiteit. In het Belgische recht komt deze bezorgdheid tot uiting in de eerbiediging van het beginsel van de scheiding der machten, dat de rechter verplicht om geen politieke keuze te maken, maar zijn toetsing te beperken tot de naleving door de wetgevende en uitvoerende macht van rechten die, in hun positieve aspect, een verplichting tot handelen opleggen”. Het is in het licht van die beginselen dat het hof van beroep dan vaststelt dat wordt aangetoond dat verschillende overheden hebben nagelaten passende en redelijke maatregelen te nemen die minimaal vereist waren in het licht van de beste wetenschappelijke kennis op dat moment om te kunnen voorkomen dat en een drempel wordt overschreden die gevaarlijk is voor het leven en die een ernstige bedreiging kan vormen voor de eerbiediging van het privéleven en dus ook een buitencontractuele fout vormen.

Een overheid is zelf ook onderworpen aan de regels die zij uitvaardigt en de verwachtingen die ze doet ontstaan. Het hof van beroep heeft een juridisch oordeel geveld op grond van een juridische methode

Een overheid is zelf ook onderworpen aan de regels die zij uitvaardigt en de verwachtingen die ze doet ontstaan. Het hof van beroep heeft een juridisch oordeel geveld op grond van een juridische methode.

Overigens kwam het Hof van Cassatie in een arrest van 17 november tot een vergelijkbare conclusie. Het handelde ook over de verhouding van het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht tot de scheiding der machten. Ook daar is de conclusie dat de rechter niet op het terrein van de uitvoerende macht komt wanneer die de vergoeding in natura van de schade beveelt, waarbij de Belgische Staat werd veroordeeld om een diplomatieke nota te zenden aan de Amerikaanse autoriteiten om de terugkeer te bekomen van een onderdaan op het Belgisch grondgebied. Ook diplomatieke handelingen, traditioneel een prerogatief van de uitvoerende macht, ontsnappen niet aan de controle door de rechter.

De verhouding tussen de staatsmachten is hiermee geactualiseerd. Het is een debat dat iedereen aanbelangt, maar het is genuanceerder dan sommigen willen doen geloven.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns met de visie van meester Hugo Lamon op Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.