De juridische actualiteit van deze week werd beheerst door de plannen tot hervorming van het Strafwetboek. Volgens bepaalde media is het oude – door Napoleon uitgedachte – Strafwetboek al gemoderniseerd. Zelfs de voluntaristische minister van Justitie moest er de journalisten op wijzen dat het nieuwe wetboek helemaal nog niet door het parlement is besproken, laat staan dat er al een nieuwe wet is. De euforie slaat enkel op het in de schoot van de ministerraad bereikte akkoord.

De tekst moet nu nog naar de Raad van State en daarna moet het parlementaire werk nog beginnen. Vroeger zou er dus in deze fase van het wetgevingsproces nog niet al te veel gejubel zijn, want het zou voor de hand liggen dat in het parlement nog grondige wijzigingen zouden worden aangebracht. Waar is de tijd dat de Kamercommissie Justitie de teksten uitvlooide? Het lijkt er nu op dat eens de vervelende hindernis van de Raad van State genomen is, het snel zal gaan in het parlement. De opmerkingen van de Raad van State kunnen later, bij mogelijke procedures tot vernietiging bij het Grondwettelijk Hof, vervelend zijn. Toch worden die commentaren vaak terzijde geschoven. Maar zelfs als de wet al snel door het parlement zou worden geloodst, voorziet de tekst toch nog dat die pas twee jaar na publicatie in het Belgisch Staatsblad in werking treedt. Het zal dus nog wel even duren vooraleer dat nieuwe strafrecht realiteit zal worden.

Bij de grondige hervorming van het Burgerlijk Wetboek – ook al zo’n Napoleontische erfenis – waren er voorstanders om de bestaande wetgeving al te interpreteren in het licht van de nieuwe, zelfs wanneer de teksten nog niet in het parlement waren ingediend. Men sprak toen van de “anticipatieve werking” van die toekomstige wet. Benieuwd of diezelfde juridische kronkels ook gaan opduiken met dat nieuwe strafrecht-in-wording.

Dat de huidige meerderheid een politiek akkoord heeft bereikt over de nieuwe tekst is op zichzelf natuurlijk al groot nieuws. Er wordt immers al decennialang gepoogd om de visie van Napoleon over strafrecht, met grote aandacht voor het beschermen van eigendom en minder die van de personen, aan een grondige facelift te onderwerpen. Het plan lijkt, ook voor diegenen die niet ingewijd zijn in de technische geheimen van strafrecht, verregaand.

Net deze week verscheen de nieuwe culinaire gids Gault Millau. Zo’n gids is eigenlijk niets meer dan een catalogus van eethuizen, voorzien van een quotering op twintig en koksmutsjes. Hoe beter, hoe hoger de score. In essentie is het Strafwetboek iets gelijkaardigs: het is een catalogus, weze het in dat geval niet van restaurants maar van wat een samenleving als ongewenst gedrag opsomt. En net zoals bij de culinaire gids zijn er beoordelingen, want hoe ongewenster het gedrag hoe zwaarder de straf.

De vergelijking leert ons alvast dat de voorgestelde wijzigingen verregaand zijn. Het plan is om de indeling in drie categorieën (overtredingen, wanbedrijven en misdaden) te vervangen door acht klassen. Het is alsof Gault Millau beslist om niet langer punten op twintig te geven of Michelin niet meer met drie sterren beoordeelt. Daarbij moet de gevangenisstraf het ‘ultimum remedium’ zijn, dus enkel wanneer elke andere straf niet zinvol is. Als dat idee effectief de eindmeet haalt zou het moedig zijn, want steeds meer politici lijken in de maalstroom van het populisme steeds luider te roepen voor strenge en langdurige gevangenisstraffen. De tekst bouwt verder op een eerder plan van de vorige regering. Toen hadden de door de vorige minister aangestelde professoren er de brui aan gegeven precies omdat ze het niet eens waren met de uitgangspunten van de toenmalige regering. Maar nu de gevangenisstraffen niet allesoverheersend meer zijn lijken ze uiteindelijk toch hun slag te hebben thuisgehaald. Overigens blijft de assisenjury bestaan, zodat er dan toch op al op dat punt geen emotionele debatten moeten worden gevoerd pro of contra dit toch wel negentiende-eeuws systeem (ter herinnering: het gaan om een louter mondelinge behandeling van een zaak).

De plannen voorzien om rekening te houden met de tijdsgeest en dat levert – heel terecht – een geheel andere catalogus van strafbare feiten op. Zo was in de negentiende eeuw het bestraffen van intrafamiliaal geweld allerminst een prioriteit. De vraag of ‘ecocide’ (het beteugelen van langdurige grensoverschrijdende milieuvervuiling) meer zal zijn dan enkel symboolwetgeving zal nog voer zijn voor discussie tussen specialisten.

Er blijft nog een lange weg te gaan, maar de aanzet is alvast veelbelovend.

Hugo LAMON

Lees hier eerdere columns van Hugo Lamon

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen de juridische en fiscale wereld?
Volg Jubel.be op LinkedIn