Al de procespartijen in de zaak-Reuzegom legden zich intussen neer bij het arrest van het hof van beroep van Antwerpen van 26 mei 2023, dat daarmee definitief werd. Zij “berusten”, zoals dat heet, en geven daarmee een belangrijk maatschappelijk signaal, ook in het licht van de commotie die op een bepaald ogenblik overheerste.

Deze “rust” die nu gerechtelijk heerst, maakt het voor mij als stafhouder van de Balie Antwerpen mogelijk om een opinie te uiten. Eerder zou ongepast zijn geweest, want mogelijk interfererend met een nog lopende procedure.

In deze zaak ontmoetten momenten van grote vreugde en drama elkaar: wat een vrolijke studentendoop had moeten worden, werd een tragedie, waarbij een beloftevolle student het leven verloor. Mijn gedachten gaan voor alles uit naar de nagedachtenis van deze jonge man, en naar de rouw en het verdriet van zijn familie, nabestaanden en vrienden.

Ik durf de hoop uitspreken dat initiatierituelen aan hoge scholen en universiteiten in de toekomst waardig zullen verlopen. De tragiek van de gebeurtenissen van december 2018 behoort tot het collectief geheugen en trok, begrijpelijk, veel media-aandacht.

Het hof van beroep van Antwerpen stond in voor een sereen verloop van de debatten, die intensief gevolgd werden door de media. Zij respecteerden het bevel van het hof om geen beelden van de terechtzitting te maken en de anonimiteit van de beklaagden te vrijwaren. Het siert de redacties van de redactionele mediabedrijven dat ze dezelfde houding aannamen na de uitspraak van het arrest.

De maatschappelijke commotie herleefde onvermijdelijk bij de bekendmaking van het arrest. In een democratische rechtsstaat kan en mag immers eenieder een mening hebben en uiten over zaken van algemeen belang, ook over rechterlijke uitspraken. Zo wil het de vrijheid van meningsuiting, die door de Grondwet en het Europees Mensenrechtenverdrag worden gewaarborgd, en dat is een hoog goed.

Tegelijk is onafhankelijke rechtspraak door onafhankelijke magistraten een buitengewone verworvenheid van onze rechtsstaat en vormt zij de basis van andere fundamentele rechten, in het bijzonder het recht op een eerlijk proces binnen een redelijke termijn. De eenstemmigheid in de berusting door alle rechtstreeks betrokkenen in het uitvoerig gemotiveerde arrest toont aan dat het hof van beroep van Antwerpen hierin geslaagd is.

Er is recht gesproken waar het hoort – in het hof en niet in de media – en volgens al de regels van de kunst. Dat is de kern van ‘onafhankelijkheid’, dat inhoudt dat magistraten zich uitsluitend laten leiden door hun kennis en bekwaamheid, door al de inhoudelijke elementen van het dossier, alsook door de argumenten van het openbaar ministerie, van de burgerlijke partijen en van de verdediging. Zij houden geen rekening met wat daarover in de marge van het proces in de media verscheen.

“Klassenjustitie” werd, op een bepaald ogenblik, een overheersend verwijt; het betekent dat magistraten voorkeurbehandeling zouden geven aan bepaalde maatschappelijke groepen. Het is de scherpst denkbare kritiek van partijdigheid op een rechterlijk oordeel. Als daar aanleiding toe zou zijn, is zulke kritiek vernietigend en was berusting door al de procespartijen niet denkbaar. Men moet de details van het gerechtelijk dossier en de argumentaties ter zitting kennen, evenals de kwaliteit van de motivering van het arrest, om dergelijk verwijt behoorlijk te kunnen beoordelen. Er is geen wetenschappelijke ondersteunde basis voor de stelling dat de rechtsbedeling gekenmerkt zou zijn door klassenjustitie.

Publieke reacties waren verschillend van aard; dat is het normaal gevolg van een breed gegarandeerde uitingsvrijheid, die ook toelaat om emotioneel te reageren, kwetsend of onthutsend. Tegelijk moeten burgers in een rechtsstaat een goed gemotiveerd definitief rechterlijk oordeel respecteren. Onpartijdigheid van rechtspraak is het spiegelbeeld van de vrijwaring van de rechten van eenieder, van het publiek vertrouwen in justitie en in het bijzonder het vertrouwen dat ook elke toekomstige beklaagde mag en moet hebben in een rechterlijke beoordeling; gisteren, vandaag en morgen.

Meningsverschil kan er zijn, maar gaat het dan niet vaker over mogelijke verbetering of aanpassing van wetgeving, vervolgingsbeleid of strafuitvoering – eerder dan over een rechterlijke uitspraak? Ook dat is eigen aan een rechtsstaat, dat er ruimte blijft voor verbetering waar nodig, en dat die altijd na wijs beraad kan tot stand komen.

Johan Du Mongh Stafhouder Balie Antwerpen 15 juni 2023