In deze bijdrage nemen we twee verordeningen onder de loep: de Verordening inzake digitale diensten (Digital Services Act (DSA)) en de Verordening inzake digitale markten (Digital Markets Act (DMA)). Deze twee baanbrekende verordeningen zijn van groot belang voor zowel particulieren als bedrijven. De Digital Services Act (DSA) beoogt een vrije en veilige toegang tot internetdiensten. De Digital Markets Act (DMA) wilt de machtspositie van bepaalde dominante spelers in de digitale economie beperken.

In dit eerste artikel concentreren we ons op de reden voor de introductie van deze verordeningen en welke vernieuwingen ze brengen. In een tweede artikel zullen we dan ingaan op de praktische gevolgen ervan.

De reden voor de Digital Services Act en de Digital Markets Act

Het groeiende belang van de digitale markt

Digitale diensten zijn een belangrijk onderdeel geworden van ons leven en dus van de economie van de EU. We komen er dagelijks mee in aanraking wanneer we online winkelen, informatie zoeken, communiceren, streamen, etc.

Digitale diensten hebben het gemakkelijker gemaakt om over landsgrenzen heen te handelen en toegang te krijgen tot nieuwe markten. Dit niet alleen voor particulieren, maar ook voor bedrijven.

De term ‘digitale diensten’ dekt een brede categorie van online diensten. Deze brengen de consument in contact met een een groot aantal goederen, diensten en content.

Nieuwe uitdagingen

De digitale transformatie en het toegenomen gebruik van digitale diensten hebben ons veel voordelen gebracht. Ze hebben echter ook aanleiding gegeven tot heel wat nieuwe problemen.

Een belangrijk voorbeeld is de online handel en uitwisseling van illegale goederen, diensten en content. Ook problematisch zijn manipulatieve algoritmische systemen, gebruikt voor schadelijke doeleinden. Een voorbeeld hiervan is de massale verspreiding van desinformatie door Facebook tijdens de Amerikaanse verkiezingen van 2016.

Deze uitdagingen en de manier waarop digitale platformen deze aanpakken, hebben een aanzienlijke impact op de grondrechten van hun gebruikers. De vrijheid van meningsuiting, informatie en ondernemerschap; het verbod op discriminatie; en de consumentenbescherming komen hierdoor in het gedrang.

Ook stelt zich het probleem dat sommige grote digitale platformen belangrijke ecosystemen in de digitale economie controleren. Steeds vaker fungeren ze als toegangspoort of poortwachter tussen zakelijke gebruikers en eindgebruikers. Het grote zeggenschap van deze platformen over de toegang tot online markten, kan zakelijke gebruikers sterk van hen afhankelijk maken. We denken bijvoorbeeld aan Amazon, app stores, etc. Daardoor kunnen deze platformen in de praktijk optreden als een particuliere regelgever. Dit kan enerzijds leiden tot oneerlijke voorwaarden voor online handelaars en anderzijds tot keuzevermindering voor de consument.

Daarom heeft de Europese Unie een modern en uniform rechtskader gecreëerd dat de veiligheid van gebruikers online waarborgt. De focus ligt op de bescherming van hun grondrechten en het handhaven van een open, transparante en eerlijke online platformomgeving.

De vernieuwingen gebracht door de Digital Services Act

Specifieke regels voor online platformen

Inleiding

De Verordening inzake digitale diensten (Digital Services Act) voert geharmoniseerde regels in voor het aanbieden van online diensten. Specifiek betreft het de diensten van tussenhandelaars. Dit omvat enerzijds de diensten die aangeboden worden door eenvoudige webshops. Anderzijds dekt het ook internet infrastructuurdiensten (bv. het aanbieden van 5G) en de diensten van online platformen. Het gaat hier bijvoorbeeld om online marktplaatsen, sociale netwerken (bv. Facebook en Instagram), platformen voor het delen van content (bv. YouTube), online zoekmachines, besturingssystemen of app-stores, en online reis- en accommodatieplatformen (bv. vakantiediscounter, booking.com, etc.).

Diensten gedekt door de Digital Services Act

De Digital Services Act reguleert de volgende diensten:

• Mere Conduit: "mere conduit services” zijn diensten waarbij de provider een zuiver doorgeefluik is voor informatie. Ze hebben tot doel om via een communicatienetwerk informatie door te geven tussen gebruikers. Ze kunnen ook toegang verstrekken tot een dergelijk communicatienetwerk. Het gaat hier onder meer om internetknooppunten, draadloze toegangspunten, virtuele particuliere netwerken, DNS (domain name services), topleveldomeinnaamregisters, registrerende instanties, certificatie-instanties die digitale certificaten afgeven, voice-over IP en andere interpersoonlijke communicatiediensten.
• Caching: "Caching services" zorgen voor de automatische, tussentijdse en tijdelijke opslag van informatie. Het betreft specifiek informatie verstrekt door een derde, doorgegeven via een communicatienetwerk. Deze hebben als enige doel om de latere doorgave van die informatie doeltreffender te maken. Het gaat hier onder meer over het louter aanbieden van inhoudsleveringsnetwerken, reverse proxies of change proxies.
• Hosting: “Hosting services” betreffen het opslaan van informatie verstrekt door een afnemer van de dienst op diens verzoek. Dit dekt bijvoorbeeld cloud computing, webhosting, betaalde advertentiediensten van zoekmachines en diensten die het mogelijk maken om online informatie en content te delen, inclusief het opslaan en delen van bestanden (bv. Marktplaats en Youtube).

Wat zijn online platformen?

Online platformen zijn aanbieders van hostingdiensten. Ze slaan echter niet alleen informatie op, maar verspreiden deze ook onder het publiek.

Er is daarentegen geen sprake van een online platform wanneer deze verspreiding van informatie slechts een klein of louter bijkomend kenmerk is. Het moet intrinsiek verbonden zijn aan een andere dienst en niet meer dan een kleine functionaliteit van die hoofddienst uitmaken. Deze uitzondering geldt enkel indien dit geen manier is om de toepasbaarheid van deze verordening te omzeilen. Het delen van een online krant is een voorbeeld van een bijkomstige dienst bij een hoofddienst. In dat geval bestaat de hoofddienst eruit nieuws te publiceren onder de redactionele verantwoordelijkheid van de uitgever.

Vrijstelling van aansprakelijkheid

De Digital Services Act voorziet dat de aanbieders van de diensten van "mere conduit”, "caching" en “hosting” niet aansprakelijk kunnen worden gesteld in bepaalde situaties. Voor "mere conduit" en "caching" geldt dit wanneer zij op geen enkele wijze betrokken zijn bij het opstellen van de geraadpleegde informatie. Zij zijn niet aansprakelijk ingeval ze enkel technische handelingen stellen die noodzakelijk zijn voor de doorgave van, of het verlenen van de toegang tot, deze informatie. Dit enkel voor zover deze handelingen de inhoud van de informatie niet wijzigen.
Aanbieders van hostingdiensten kunnen ook in aanmerking komen voor een vrijstelling van aansprakelijkheid. Daarvoor moeten ze, wanneer ze op de hoogte te zijn gebracht van illegale activiteiten en content op hun platform, snel handelen om die inhoud te verwijderen of ontoegankelijk te maken.

De Digital Services Act regelt dus de verantwoordelijkheid van zeer grote online platformen en zoekmachines voor misbruik van hun systemen. Dit dekt zaken zoals desinformatie, nepberichten (hoaxes) en manipulatie. Het betreft ook het toebrengen van schade aan kwetsbare groepen en andere opkomende maatschappelijke problemen.

Middelen om illegale online activiteiten te bestrijden

De Digital Services Act reikt alle actoren in het online-ecosysteem middelen aan om illegale content, goederen en diensten te bestrijden:

• Gebruikers zullen illegale inhoud op een gemakkelijke en doeltreffende manier kunnen rapporteren aan de betreffende platformen.
• Er zal een bevoorrecht kanaal worden gecreëerd voor betrouwbare rapporteurs om melding te maken van illegale content. Platformen zullen hierop met voorrang moeten reageren.
• Wanneer de nationale wetgeving dit toestaat, zullen de autoriteiten van een lidstaat elk platform dat in de EU actief is, ongeacht de vestigingsplaats, opdracht kunnen geven om illegale content te verwijderen.

Het stimuleren van startups en innovatie

De Digital Services Act voert een geharmoniseerde wetgeving in voor de hele digitale eengemaakte markt. Dat is voor startups en kleine platforms een grote meerwaarde. Het is voor hen cruciaal om reeds in hun kritieke groeifase toegang te krijgen tot klanten in de gehele EU. Door de versnippering van de wetgeving en haar toepassing, was correct handelen voor de kleine(re) spelers op de markt tot nu toe echter niet altijd eenvoudig. Dat probleem zal zich nu dus niet meer stellen. De werkzaamheden rond standaardisatie en het opstellen van gedragscodes zullen immers een vlotte toepassing van de eengemaakte regels bevorderen.

De Digital Services Act verduidelijkt voor platformen bijvoorbeeld aan welke transparantieverplichtingen ze moeten voldoen met betrekking tot hun werking. De Verordening schrijft ook voor hoe ze meldingen over illegale inhoud van gebruikers moeten opvolgen en hoe ze moeten omgaan met het aanbieden van reclame en verkoop op afstand op hun platform. Startups kunnen dan weer sneller en makkelijker reageren op illegale inhoud die hun onderneming kan schaden (bijvoorbeeld namaak).

Verder wordt de mate van verantwoordelijkheid in het online ecosysteem gekoppeld aan de grootte van de spelers. Hierdoor zullen kleine platformen vrijgesteld zijn van de meeste verplichtingen.

Globaal genomen zal dit alles leiden tot een beter klimaat voor innovatie, groei en concurrentie. Het zal ook de opschaling van kleinere platforms en startende, kleine en middelgrote ondernemingen vergemakkelijken.

De inwerkingtreding van de Digital Services Act (DSA)

De Verordening inzake digitale diensten (Digital Services Act (DSA)) is op 16 november 2022 in werking getreden en zal in de hele EU rechtstreeks van toepassing zijn vanaf 17 februari 2024.

Alle online platformen, met uitzondering van kleine en micro-ondernemingen, waren verplicht om uiterlijk op 17 februari 2023 op hun website gegevens publiceren over het aantal actieve eindgebruikers van hun diensten. De Europese Commissie nodigde de online platformen tevens uit om deze gepubliceerde aantallen ook bij haar te melden. Op basis van die gebruikersaantallen zal de Commissie bepalen of een platform als zeer groot online platform of zoekmachine moet worden beschouwd.

Na dat aanwijzingsbesluit van de Commissie, zal de betrokken entiteit vier maanden de tijd hebben om te voldoen aan de verplichtingen van de Digital Services Act. Hierbij is het uitvoeren van een jaarlijkse risicobeoordelingsoefening, die ook aan de Commissie moet worden gemeld, van groot belang.

De vernieuwingen gebracht door de Digital Markets Act

Specifieke geharmoniseerde regels voor poortwachtersplatformen

De Verordening inzake digitale markten (Digital Markets Act) bevat een reeks zorgvuldig gedefinieerde regels die van toepassing zijn op online platformen die door "poortwachters" (ook wel gatekeepers genoemd) aangeboden worden.

Het toepassingsgebied

De Digital Markets Act heeft betrekking op 10 kernplatformdiensten:

1. online diensten van tussenhandelaars (bv. bol.com, amazon.com, etc.)
2. online zoekmachines (bv. Google, Bing, …)
3. online sociale netwerkdiensten (bv. Facebook, Instagram, TikTok, Snapchat, Bereal, …)
4. videoplatformdiensten (bv. Youtube, Vimeo, …)
5. nummeronafhankelijke interpersoonlijke communicatiediensten (chatdiensten)
6. besturingssystemen (bv. Windows, Android, IOS, …)
7. cloud computerdiensten (bv. Office365, Google Workspace, …)
8. advertentiediensten (bv. Google Ads, …)
9. webbrowsers (bv. Chrome, Firefox, …)
10. virtuele assistenten (bv. Siri, Alexa, …).

Het doel van de regels is te voorkomen dat deze zogenaamde poortwachters oneerlijke voorwaarden opleggen aan hun gebruikers (zowel bedrijven als consumenten). Ze moeten ook de toegankelijkheid van belangrijke digitale diensten waarborgen.

Wat is een poortwachtersplatform?

Poortwachtersplatformen zijn digitale platformen die een belangrijke toegangspoort vormen voor zakelijke gebruikers om hun eindgebruikers te bereiken. Ze hebben daardoor een aanzienlijke impact op de interne markt en kunnen fungeren als knelpunten tussen bedrijven en eindgebruikers.

De Digital Markets Act schrijft drie cumulatieve criteria voor om te beoordelen of een platform een “poortwachter” is:

1. Het platform heeft een omvang die van invloed is op de interne markt. Dit wordt geacht het geval te zijn wanneer de onderneming in de laatste drie boekjaren in de Europese Economische Ruimte (EEA) een bepaalde jaarlijkse omzet heeft gehad en in ten minste drie lidstaten een kernplatformdienst aanbiedt.
2. Het platform heeft controle over een belangrijke poort voor zakelijke gebruikers naar eindgebruikers. Dit wordt verondersteld het geval te zijn als het bedrijf een kernplatformdienst aanbiedt. Deze dienst moet in het laatste boekjaar ten minste 45 miljoen maandelijkse actieve EU-eindgebruikers hebben gehad. Bovendien moet ze ook 10.000 jaarlijkse actieve in de EU gevestigde zakelijke gebruikers hebben geteld.
3. Het platform heeft een diepgewortelde en bestendige positie of zal deze naar verwachting in de nabije toekomst bekomen. Dit wordt geacht het geval te zijn indien het bedrijf in elk van de laatste drie boekjaren aan het tweede criterium voldeed.

Om te bepalen of een platform als "poortwachter" moet worden beschouwd, wordt nagegaan of het beantwoordt aan de bovenstaande kwantitatieve criteria. Een platform heeft echter de mogelijkheid om dit vermoeden te weerleggen en te bewijzen dat het geen poortwachter is. Omgekeerd kan de Commissie een kwalitatief marktonderzoek starten om na te gaan of een bedrijf toch als poortwachter moet behandeld worden, zelfs als het niet beantwoordt aan bovenstaande criteria.

Het doel en de verplichtingen van de Digital Markets Act

De Digital Markets Act wilt ervoor zorgen dat poortwachtersplatformen geen te dominante positie verwerven op de digitale markten. Het moet verzekeren dat deze markten toegankelijk blijven, ook voor vernieuwers en nieuwkomers. Daartoe legt de Verordening aan poortwachters een reeks verplichtingen op en verbiedt het hen om bepaalde oneerlijke gedragingen en handelingen te stellen. Zo worden de markten toegankelijker en meer open voor concurrentie.

Poortwachters zullen er onder meer voor moeten zorgen dat eindgebruikers gemakkelijk hun kernplatformdiensten kunnen opzeggen of voor-geïnstalleerde kernplatformdiensten kunnen verwijderen. Ze zullen ook moeten zorgen dat hun software niet langer standaard geïnstalleerd wordt samen met het besturingssysteem. Ze zullen bovendien verplicht zijn om prestatiegegevens van advertenties en informatie over advertentieprijzen te verstrekken. Tot slot zullen ze moeten zorgen dat ontwikkelaars alternatieve in-app-betalingssystemen kunnen gebruiken en dat eindgebruikers alternatieve appstores kunnen downloaden.

Sommige van de diensten die gedekt worden door de Verordening inzake digitale markten (Digital Markets Act), vallen ook onder de Verordening inzake digitale diensten (Digital Services Act), maar de finaliteit van deze twee Verordeningen is verschillend.

De inwerkingtreding van de Digital Markets Act (DMA)

De Digital Markets Act wordt van toepassing op 2 mei 2023.

Vóór 3 juli 2023 moeten de hieraan onderworpen ondernemingen aan de Europese Commissie informatie verstrekken over hun aantal gebruikers. Zo kan de Commissie vóór 6 september beoordelen welk van hen onder de noemer "poortwachter" valt. De aangewezen poortwachters hebben dan tot maart 2024 de tijd om de verplichtingen van de Digital Markets Act na te komen.

Het is van belang dat bedrijven rekening houden met de deadlines van inwerkingtreding om tijdig de nieuwe EU-regelgeving te implementeren.

Nawoord

Dit artikel had voornamelijk als doel om al even de context van deze twee Verordeningen, die een impact zullen hebben op hoe iedereen online zal handelen, te schetsen. Het wilde ook de relevante deadlines voor elke verordening onder de aandacht brengen.

In de volgende artikels zullen we ingaan op de praktische gevolgen van beide verordeningen.

SARA ATAEI, JENS VAN LATHEM en ROELAND MOEYERSONS