Om het Europees sociaal beleid een nieuw leven in te blazen, stelde de Europese Commissie op 26 april 2017 de Europese Pijler van Sociale Rechten voor. De Pijler is geen juridisch bindend instrument en bestaat uit twee verschillende vormen van soft law met een identieke inhoud. Enerzijds is er de aanbeveling van de Europese Commissie en anderzijds de gezamenlijke afkondiging door het Europees Parlement, de Raad en de Commissie. Ondanks de niet-bindende vorm proberen de instellingen via de gezamenlijke afkondiging, een bekrachtiging van de Pijler op het hoogste Europese niveau de voorgenomen brede politieke steun te garanderen.

De Europese Pijler, het Werkdocument van de Commissie en het Sociaal Scorebord

De Pijler bevat twintig rechten en beginselen (hierna ‘de Principes’) verdeeld over drie assen. De eerste as omvat rechten in verband met gelijke kansen en toegang tot de arbeidsmarkt, de tweede gaat over billijke arbeidsvoorwaarden en de derde en meest uitgebreide as behelst de sociale bescherming en inclusie.

Samen met de afkondiging van de Europese Pijler stelde de Europese Unie enkele andere documenten op. Zo bijvoorbeeld het Werkdocument van de Commissie met een bespreking van de inhoud van elk principe en concrete implementatiemaatregelen. Met dit werkdocument wordt de Europese Pijler van Sociale Rechten gezien als een groter pakket of zelfs een agenda of een proces. Daarnaast werd het ‘Sociaal Scorebord’ ontwikkeld, dat als referentiekader dient om de uitvoering en de vooruitgang van de Pijler op nationaal niveau in de gaten te houden. Bovendien lanceerde de Europese Commissie enkele nieuwe initiatieven die refereerden aan de Pijler. Zo deed de Commissie bijvoorbeeld een voorstel voor een richtlijn betreffende transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden.

Uitvoering van de Pijler in de praktijk

In het onderzoek naar de Europese Pijler wordt in de eerste plaats onderzocht welke elementen na de afkondiging reeds voortkwamen uit de Pijler. De uitvoering van de Pijler in de praktijk is namelijk zeer belangrijk gelet op het niet-juridisch bindende karakter. Hoewel de Pijler een grote verantwoordelijkheid legt bij de lidstaten en tevens probeert om de sociale partners opnieuw nauwer te betrekken, is het voornamelijk de EU die binnen haar eigen mogelijkheden het voortouw probeerde te nemen. De Unie garandeerde de politieke steun, zette voorstellen om in daadwerkelijke wetgeving en wil zorgen voor een betere handhaving van sociale wetgeving. Voor dit laatste is de oprichting van de ‘Europese Arbeidsautoriteit’ een belangrijke ontwikkeling.

De significantste vooruitgang op Europees niveau zijn evenwel de gesprekken over en het voorstel betreffende een Europees minimumloon. De beloning is namelijk uitgesloten van de bevoegdheden van de Unie. Onderhandelingen over dit onderwerp leken zonder de Europese Pijler onmogelijk. Deze ontwikkelingen tonen aan dat de Pijler op Europees niveau iets in beweging heeft gezet. Het initiële onderzoek werd reeds in mei 2020 afgerond. Ook recentere ontwikkelingen, zoals een nieuw actieplan en de Verklaring van Porto tonen aan dat de Europese Pijler toch wat in gang heeft gezet.

De significantste vooruitgang op Europees niveau zijn evenwel de gesprekken over en het voorstel betreffende een Europees minimumloon.

Gedwongen uitvoering van de Europese Pijler?

Daarnaast staat het onderzoek stil bij de mogelijkheid van een gedwongen uitvoering van de Europese Pijler. Niet-bindend betekent natuurlijk niet dat er geen juridische gevolgen kunnen aan verbonden worden. Ondanks het niet-bindende karakter van de aanbeveling en de interinstitutionele verklaring zijn er mogelijkheden om de lidstaten en de instellingen tot uitvoering te dwingen. Zo kan bijvoorbeeld het Hof van Justitie tussenkomen door de aanbeveling als interpretatiebron te nemen naast andere delen van het Unierecht. Bovendien kan het Hof aan de hand van de gezamenlijke afkondiging de EU-instellingen en de lidstaten op hun plichten wijzen. Ten derde wijst de Europese Commissie zelf het ‘Europees Semester’ aan als het belangrijkste coördinatiemechanisme voor de uitvoering van de Pijler. Uit onderzoek blijkt echter dat het Semester samen met het Sociaal Scorebord de lidstaten niet kunnen dwingen tot een uitvoering van de Pijler.

Niet-bindend betekent natuurlijk niet dat er geen juridische gevolgen kunnen aan verbonden worden

De Europese Pijler als grondrechtencatalogus

Ten slotte wordt de Pijler als grondrechtencatalogus besproken. Op Europees niveau blijft het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie immers de belangrijkste grondrechtencatalogus. Een interessant vraagstuk is welke waarde de Europese Pijler toevoegt als verzameling van sociale rechten. Dit vormt tevens het belangrijkste onderdeel van het gevoerde onderzoek.

Het onderzoek toont aan dat de Pijler de sociale rechten wel degelijk versterkt op Europees niveau. Ten opzichte van het Handvest, voegt het bijvoorbeeld nieuwe rechten toe. Voorbeelden hiervan zijn het recht op eerlijke lonen (principe 6) en het recht op langdurige zorg (principe 18). Tevens ontwikkelt het enkele rechten verder, waar principe 1 ‘Onderwijs, opleiding en een leven lang leren’ een voorbeeld van is. Principe 1 gaat namelijk verder dan artikel 14 van het Handvest aangezien de nadruk wordt gelegd op kwaliteit en inclusiviteit. Bovendien worden sommige rechten afgestemd op de huidige realiteit. Dit is het geval bij principe 12 ‘sociale bescherming’, dat gelezen moet worden als een poging om atypische arbeidscontracten onder deze bescherming te laten vallen.

Tevens kan de Pijler een toegevoegde waarde vormen voor de sociale rechten die reeds aanwezig zijn in het secundaire recht. Principe 10 ‘Een gezonde, veilige en goed aangepaste werkomgeving en gegevensbescherming’ is een voorbeeld waar de Pijler verder gaat dan de bestaande wetgeving. De Pijler stelt als doel een zo hoog mogelijke bescherming van de gezondheid en veiligheid van werknemers na te streven. Bovendien is het een politiek sterke verbintenis, maar ook symbolisch belangrijk voor de EU-burgers. De catalogus kan potentieel hun sociale bescherming verhogen.

Besluit: een versterking van de sociale rechten

De onderzochte zwakke plekken lijken ook niet al te veel afbreuk te doen aan de waarde van de Europese Pijler. Ondanks het zachte karakter, is het besluit dat sociale rechten sterker uit de implementatie van de Pijler komen. De EU kan geprezen worden voor de begeleidende initiatieven, de inhoud van de catalogus en de vooruitgang die ze boekte. Ook het nieuwe actieplan voor de implementatie van de Pijler is in dit opzicht een goede ontwikkeling. Om ten volle de Pijler ten uitvoer te brengen, zullen nu ook de lidstaten hun verantwoordelijkheid moeten opnemen. Mogelijk kan de verwijzing naar de Europese Pijler in de eerdergenoemde Verklaring van Porto hierbij een eerste stap in de goede richting zijn.

Joren Dehond – Legal Consultant Deloitte Private

Dit artikel is een abstract van de meesterproef die Joren Dehond schreef voor de Master Rechten aan de VUB. Deze thesis werd opgenomen in het boek Juridische Meesterwerken VUB, uitgegeven door KnopsPublishing.