Het zijn barre tijden. Corona beheerst en overheerst het land. Niemand lijkt nog tijd te hebben om gewoon te werken. Kinderen opvangen zonder les in de scholen. Lege winkelstraten en een land zonder horeca, het leek tot voor kort ondenkbaar en in wezen is het nu nog altijd surrealistisch. Pas enkele dagen geleden werd het ook een aandachtspunt binnen justitie.  En plots blijken al die fundamentele regels van de rechtsstaat ook een hinderpaal. Vanaf donderdag was er de vraag naar urgente maatregelen. De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht maakt dat de minister van justitie die niet zomaar kan opleggen.  De rechters zelf waren aan zet, althans bij ons. In Nederland meldde de minister van Justitie en Veiligheid op 15 maart in een brief aan de voorzitter van de Tweede Kamer o.m. :”De Rechtspraak heeft vandaag, in overleg met het Openbaar Ministerie, de advocatuur en het Ministerie van Justitie en veiligheid besloten de gerechtsgebouwen te sluiten. Dit betekent dat zittingen geen doorgang zullen vinden met ingang van 17 maart 00.00 tot en met 6 april a.s. tenzij er een dringende noodzaak is voor een zitting” en dan volgen nog 2 pagina’s verduidelijkingen. Zo kan het dus ook in een rechtsstaat.

In ons land kwam het College van de hoven en rechtbanken donderdag bij elkaar. Er werd uitgekeken naar een kordate reactie. Die kwam er toen niet, behalve de mededeling dat er de volgende dag opnieuw zou worden vergaderd. Vrijdagmiddag kwam er dan een niet bindende en toch wat wollige aanbeveling. Het was aan de korpschefs en de plaatselijke directiecomités om dat dan te implementeren. De korpschefs waren van goede wil en voluntaristisch, maar het resultaat op zijn zachtst chaotisch. De algemeen secretaris van de Orde van Vlaamse Balies dacht zaterdag de balie een kleine dienst te bewijzen door snel de maatregelen van de korpschefs te bundelen. Hij had zich daarmee de rest van het weekend een ratrace opgelegd (waarvoor veel respect en dank), die zondagavond een tussentijdse balans van 25 pagina’s opleverde. In ieder gehucht van justitieel Vlaanderen werd corona anders bestreden, waarbij tussen zaterdagmiddag en zondagavond binnen eenzelfde arrondissement de regels nog eens werden gewijzigd omwille van onduidelijke omstandigheden. Vanaf zondagmorgen trok de Orde van Vlaamse Balies aan de alarmbel. Even tussendoor, maar het moet ook eens gezegd: bij de OVB was er één spreekbuis.  Voorzitter Edward Janssens stond in een ongelijke strijd met een leger aan magistratenchefs. Hij belde, mailde, schreef, overlegde en trok aan alle mogelijke alarmbellen. Iedereen was van goede wil en had het beste voor met zijn rechtbank, de magistraten, het griffiepersoneel en de rechtzoekende. Er is wel die ene vaststelling: in Nederland ging het efficiënter. Natuurlijk gaat het om een noodtoestand. De Franse President had het over een oorlogssituatie. Maar toch. Kan het in dergelijke omstandigheden niet wat eenvoudiger? Moet nu echt iedere korpschef enkel doen wat hij in het diepst van zijn gedachten de enige juiste weg vindt? Ter vergelijking: wie een succesvol advocaat wil zijn of worden heeft best wat persoonlijkheid, misschien zelfs een meer dan gemiddeld ego. Vele advocaten hadden wel hun eigen idee en bezorgdheden. De strafpleiters over het lot van hun gedetineerde cliënten en hoe die zouden worden overgebracht naar de rechtbanken. De jeugdadvocaten en het lot van minderjarigen in deze crisistijden. De advocaten vreemdelingenrecht en de heikele situatie van asielzoekers. De familierechtadvocaten. De advocaten ondernemingsrecht. Enzoverder. En toch: ze vroegen allemaal hetzelfde. Eenduidige regels. Eenvoudige maatregelen. Snelle reactie. En één boodschap aan de voorzitter van de OVB: doe voor het beste en laten we onze onderlinge rivaliteiten even voor wat ze zijn.

Het College van hoven en rechtbanken besloot maandagavond 16 maart ditmaal dwingende maatregelen uit te vaardigen. Intussen was de OVB-lijst van maatregelen van de korpschefs al aangegroeid tot 52 pagina’s.  Na de dwingende mededeling van het College volgde in uitvoering daarvan een nieuwe reeks beschikkingen van de korpschefs, met toch weer eigen accenten en lokale “costuymen”. De middeleeuwen lijken soms terug te komen.

De advocaten kregen nog nooit zoveel nieuwsbrieven van hun plaatselijke stafhouder. Met telkens dringende mededelingen.  Met ook steeds de boodschap: zorg goed voor jezelf en voor de anderen. En wees confraterneel.

Het zijn barre tijden. Ook voor justitie. Grote principes – en soms ook duurzaam bevochten verworvenheden – wijken voor de noodtoestand. Horecazaken kunnen even potdicht gaan. Maar niet justitie, vooral niet justitie. Ook niet – en zeker niet – in tijden van nood. Enkel eenheid van actie kan justitie redden.

Hugo LAMON

Meer blogposts lezen van Hugo Lamon? Dat kan hier!